فرسایش و شوری خاک، چالش مهم کشاورزی در تربت حیدریه

به گزارش خبرنگار تابناک در استان خراسان رضوی، امروز فرسایش خاک نه تنها یک چالش زیست‌محیطی، بلکه یک تهدید چند بعدی برای اقتصاد، امنیت غذایی و توسعه پایدار محسوب می شود و مقابله با آن نیازمند رویکردی یکپارچه، مشارکت جامعه و عزم جدی در حوزه تصمیم‌سازی و سیاست‌گذاری است.

کارشناسان حوزه کشاورزی معتقدند در کنار تمامی راهبردهای اجرایی برای جلوگیری از فرسایش خاک و با توجه به شرایط اقلیمی خشک و احتمال طولانی‌شدن خشکسالی‌ها، اصلاح الگوی کشت و مراقبت بهره‌برداران از مرحله کاشت، داشت تا برداشت، برای حفظ آب و خاک اهمیت حیاتی دارد.

شاید بتوان از «گیاه‌پالایی» یا پاکسازی زیستی و اصلاح الگوی کشت به عنوان بخشی از اقدامات راهبردی برای جلوگیری از فرسایش خاک نام برد که شیوه نخست به درمان زخم‌های خاک می‌پردازد و دومی با تغییر در مدیریت کشاورزی، از ایجاد زخم‌های جدید (فرسایش) جلوگیری می‌کند.

سازمان جهان کشاورزی خراسان رضوی در این راستا و برحسب وظیفه ذاتی خود، اقدام به برپایی کارگاه‌های تخصصی با عنوان کاروان ترویجی بهره‌وری کشاورزی با حضور ذینفعان حوزه کشاورزی و دامپروری و کارشناسان و جامعه دانشگاهی در سرتاسر استان کرده است.

به تازگی تربت‌حیدریه میزبان آیین دهمین کاروان ترویجی بهره‌وری کشاورزی ویژه روز جهانی خاک بود و با فاصله یک روز دانشگاه دولتی این شهرستان ششمین همایش ملی گیاهان دارویی و طب سنتی را میزبانی کرد که فصل مشترک این ۲ محفل علمی، چاره‌جویی برای رفع مشکل فرسایش خاک و مواجهه منطقی با کاهش منابع آبی است.

خاک آلوده، غذای ناسالم

رییس اداره مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این خصوص اعلام کرد: ۹۵ درصد امنیت غذایی کشور وابسته به خاک است، اما مصرف پساب غیراستاندارد و کودهای غیرمجاز سلامت جامعه را تهدید می‌کند.

حسن مسافری با اشاره به چالش‌های جدی آب و خاک در کشور گفت: امروز دغدغه اصلی شهرهای بزرگ تأمین آب شرب است، به‌ گونه‌ای که حتی از خلیج فارس با هزینه‌ای معادل سه یورو برای هر مترمکعب آب منتقل می‌کنیم و در این شرایط، خاک به‌عنوان بستر اصلی تأمین ۹۵ درصد امنیت غذایی کشور نباید از نگاه‌ها دور بماند.

وی با بیان اینکه شعار امسال فائو (سازمان خوارو بار جهانی) «خاک‌های سالم برای شهرهای سالم» است، افزود: قانون حفاظت از خاک در سال ۱۳۹۸ با ۲۷ ماده و ۱۴ تبصره تصویب شد که وظایف دستگاه‌ها در زمینه حفاظت و پایش خاک به‌ طور کامل در آن آمده‌ است.

رییس اداره مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی ادامه داد: بر اساس این قانون، استفاده از فاضلاب خام ممنوع و تنها پساب استاندارد که در چارچوب آیین‌نامه‌ها و با تأیید دستگاه‌های متولی تصفیه شده‌ باشد، قابلیت مصرف در بخش کشاورزی و فضای سبز شهری را دارد.

مسافری افزود: آلاینده‌های خاک مشمول جرایم درجه هشت هستند و می‌توانند تا پنج برابر خسارت وارده جریمه شوند و همچنین صنایع آلاینده تا زمان رفع آلودگی، ملزم به تعطیلی خواهند بود.

وی با اشاره به آیین‌نامه‌ اجرایی سال ۱۴۰۲ گفت: تمام تولیدکنندگان کود و سم موظف‌اند محصولات خود را در مؤسسه آب و خاک ثبت کنند و مصرف‌کنندگان نیز تنها باید از نهاده‌های دارای مجوز استفاده کنند و در غیر این صورت، با کشاورزان و بهره‌برداران متخلف برخورد قانونی خواهد شد.

به گفته وی، استانداردسازی پساب در تصفیه‌خانه‌ها و نظارت دقیق بر مصرف کود و سم، کلید حفاظت از خاک و سلامت جامعه است و اگر امروز اقدام نکنیم، فردا دستگاه‌های قضایی ناچار به ورود خواهند شد.

استفاده از ظرفیت «شوره‌زار» برای تولید گیاهان دارویی

استاد رشته کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد نیز معتقد است: ماده موثره گیاهان دارویی که از خاک و آب شور استفاده می‌کنند، به مراتب بیشتر از خاک و آب شیرین و لذا شایسته است توجه مسوولان به سمت استفاده از ظرفیت گیاهان شورزیست ایران برای مصارف مختلف دارویی، علوفه‌ای و صنعتی جلب شود.

محمد کافی با اشاره به مقاله خود با نام «امکان استفاده از هالوفیت‌های فلور ایران به عنوان گیاه دارویی» اظهار کرد: هالوفیت‌ها گیاهانی هستند که قادر به رشد و تکمیل چرخه زندگی خود در محیط‌هایی با غلظت بالای نمک هستند و این گیاهان در اکوسیستم‌های متنوعی مانند سواحل اقیانوس‌ها، مرداب‌های شور، باتلاق‌ها، جنگل‌های حرا، نیمه‌بیابان‌های شور و حتی زمین‌های کشاورزی با زهکشی ضعیف یافت می‌شوند.

وی بیان اینکه نیاکان ما از گذشته‌ بسیار دور برای درمان بسیاری از این بیماری‌ها از گیاهان طبیعی استفاده می‌کردند، گفت: گیاهانی که در عرصه‌های طبیعی تولید می‌شوند، ماده موثره بیشتری نسبت به گیاهانی که به صورت زراعی و در مزرعه کشت و کار می‌کنیم، دارند.

استاد رشته کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: در طبیعت ایران حدود هشت هزار گونه مختلف گیاه شناسایی شده که از این تعداد ۴۶۰ گونه به آنهایی اختصاص دارد که در شرایط شوری بالای آب و خاک می‌توانند رشد کنند.

کافی از شوری آب یا خاک به عنوان مهمترین معضل کنونی کشاورزی ایران یاد کرد و گفت: این در حالی است که این ۴۶۰ گونه براحتی قادرند در خاک یا آب شور رشد کنند.

وی بیان کرد: از سوی دیگر چون اینها گیاهانی هستند که در شرایط شور و در تنش، رشد ماده موثره دارویی بیشتری نسبت به گیاهان مشابه در خاک و آب شیرین دارند، لذا برای استفاده از ظرفیت گیاهانی بومی ایران تا جایی که امکان دارد، از همین گیاهان طبیعی باید استفاده شود.

فرسایش ۳۰ هزار هکتاری اراضی تربت‌حیدریه

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان تربت‌حیدریه نیز گفت: نزدیک به ۳۰ هزار هکتار از اراضی این شهرستان متاثر از عوامل انسانی و اقلیمی دچار فرسایش، آلودگی یا شوری خاک شده‌ است.

علیرضا قادری افزود: امروز یک سوم خاک‌ جهان دچار فرسایش و چالش است، در کشور ما و خراسان رضوی نیز همین روند حاکم است که علل متعددی از جمله شرایط جوی، عامل انسانی و غیره در آن دخیل است.

وی تصریح کرد: در این شهرستان آنچه به عوامل انسانی مرتبط می‌شود، استفاده بی‌رویه از منابع خاکی است.

مدیر جهاد کشاورزی تربت‌حیدریه با اشاره به وضعیت این شهرستان اظهار کرد: از سال ۱۳۹۷ کانون فرسایش بادی در جنوب شهرستان و اطراف روستای «الله‌آباد و سَنگل‌آباد» شناسایی شد و در ردیف اعتبارات ملی بیابان‌زدایی قرار گرفت و در عین‌حال عملیات آبگیر هلالی در این منطقه انجام شد، اما نیازمند هزینه‌ سنگین برای مقابله با ریزگردهاست.

قادری با بیان اینکه حدود ۷۰ درصد اراضی تربت‌حیدریه در حوزه منابع طبیعی قرار دارد، گفت: چرای بی‌رویه دام که ۲.۵ برابر ظرفیت مراتع بوده ، از جمله عوامل مؤثر در تخریب پوشش گیاهی است.

وی با هشدار نسبت به پیامدهای تغییرات اقلیمی و مصرف بی‌رویه سوخت‌های فسیلی افزود: فرسایش خاک در کشور به ۱۵.۵ تن در هر هکتار رسیده و این بحران، امنیت غذایی و منابع طبیعی را تهدید می‌کند.

مدیر جهاد کشاورزی تربت‌حیدریه با اشاره به اهمیت فرهنگ‌سازی در حوزه حفاظت از خاک بیان کرد: هدف از برگزاری دهمین کاروان ترویجی بهره‌وری کشاورزی، جریان‌سازی اجتماعی و نهادینه کردن فرهنگ حفاظت، احیا و بهره‌برداری صحیح از منابع خاک بود، زیرا آلودگی و تغییر کاربری اراضی تهدیدی جدی برای امنیت غذایی محسوب می‌شود.

قادری با بیان اینکه تغییرات اقلیمی ظرف ۱۵۰ سال اخیر و بعد از انقلاب صنعتی شدت گرفته‌ است، افزود: با مصرف روزانه حدود ۱۰۰ میلیون بشکه نفت و انتشار گازهای گلخانه‌ای، میانگین دمای زمین را بین ۱.۵ تا سه درجه افزایش یافته و این تغییرات بیشترین آسیب را به خاک وارد کرده و فرسایش خاک در کشور به ۱۵.۵ تن در هر هکتار رسیده است.

وی به راهکارهای کاهش آسیب به خاک نیز اشاره کرد و گفت: توسعه کشاورزی حفاظتی شامل جلوگیری از شخم در اراضی شیب‌دار، حفظ بقایای گیاهی و تناوب زراعی، استفاده از کودهای ارگانیک و کاهش مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی که موجب مسمومیت خاک و محصولات می‌شود، از جمله این اقدامات است.

این مسوول با اشاره به بهره‌گیری از ظرفیت سه آزمایشگاه مجهز شهرستان برای تعیین میزان مصرف کود، گفت: آموزش و ارتقای سطح آگاهی کشاورزان به‌ عنوان مهم‌ترین اقدام پایدار است.

به گفته وی، حفاظت از خاک نیازمند یک عزم ملی و تلاش همگانی است، زیرا امنیت غذایی و آینده کشاورزی کشور به سلامت خاک وابسته است.

مرکز شهرستان ۲۲۵ هزار نفری تربت‌حیدریه علاوه بر اینکه قطب درمان منطقه جنوب خراسان رضوی است و با مزیت‌های مختلف در حوزه کشاورزی، معدن، صنعت و تجارت در ۱۵۰ کیلومتری جنوب مشهد قرار دارد.

انتهای پیام/