تیرگان؛ جشن فراموش شده آب

فصل تابستان ونخستین روز تیر که می رسید، مردم به حرمت زمین، آب را با کندن شیارها به سفره های زیر زمینی باز می گرداندند تا مبادا آبی مازاد از زمین خروج کند. 
تاریخ ایران نشان می دهد که مردم همیشه به آب احترام می گذاشتند، از این رو 'تیرگان' در آغاز تیرماه جشن پاسداشت آب بود.

جشن تیرگان از ابتدای بلندترین روز سال آغاز و تا نیمه تیرماه که 'تیر روز' نامیده می شد، ادامه داشت و در این جشن، مردم موظف به احترام به آب به عنوان یک هدیه الهی بودند.

در ایران باستان، تیر ماه زمان جشن برداشت خرمن بود و تیرگان یا اول تیرماه، جشن آب و حفاظت از منابع آبی بود.

در بین ایرانیان باستان، بیش از 70 جشن و عید برپا می شد و تیرگان یا تیرروز جشن آب نامیده می شد تا به واسطه برپایی جشن خاک و جشن طبیعت در فروردین، مردم در تابستان داغ و بی بارش پاسبان این نعمت خدادادی باشند.

معبد آناهیتا در کنگاور کرمانشاه، گواه و سند تاکید بر حفاظت از منابع آبی بوده و الهه این معبد در اسطوره های ایرانیان باستان، پاسبان بزرگ آب به عنوان یکی از مطهرات، به شمار می رفت.

در جشن فرهور یا 'یشن فره وشی'، ایرانیان بر این باور بودند که آب مقدس ترین شی زمین است و ارواح و درگذشتگان، پاسبان آسمانی چشمه ها و رودها هستند.

براساس فرهنگ دهخدا، آب در زبانی اوستاییˈ اپ ˈ و در زبان پهلویˈ او ˈ نامیده شد و در برخی از لغتنامه ها، آب را برابر با ماه عرض که همان شهریور باشد، دانسته اند.

در عصر فرا پارینه سنگی انسانها به دلیل نداشتن ظروف برای حمل آب در غارهایی که نزدیک آب قرار داشته سکونت می کردند، که به تدریج با آشنایی با پوست حیوانات (مشک) برای ذخیره سازی آب و سپس با ساخت ظروف سفالی و تنه درختان خشک، توانستند آب را حمل کنند.

این غارها که دهانه ای گشاد داشتند اشکف نامیده می شد و برخی از این اشکفها در منطقه زاگرس نیز وجود داشته است.

تمدن شوش بزرگ در کناره های کارون شکل گرفت و سازه های آبی باستانی بر روی رودخانه کارون نشان از عظمت تمدن سازی این رودخانه همیشه جاری ایران دارد.

در یک هزار و 300 سال پیش اقوام ایرانی، با نیایش از آب تجلیل می کردند و در دوران اسلامی نیز آب تقدس بسیار بالایی دارد و در قرآن بارها به آن اشاره شده است.

قرآن آب را حیات بخش هر شیء دانسته و واژه 'ماء' در قرآن کریم 63 بار به کار برده شده تا مردم را به اهمیت این مایه حیات توجه دهد.

اما در زمان معاصر با توسعه مراکز شهری و گسترش صنایع، منابع آب کمتر از گذشته شده و صرفه جویی و حفظ منابع آب نیازمند یک همت جهانی و همگانی است تا این مایه حیاتی در خطر نیفتد.

جشن تیرگان فرصتی برای یادآوری صرفه جویی در آب است که می تواند دوباره در بین مردم به عنوان یک وظیفه همگانی بروز و ظهور پیدا کند.

کمبود منابع آبی و تغییر اقلیم در سراسر جهان، کشورها را با چالش کمی آب مواجه کرده و برای حفاظ منابع آبی باید یک صرفه جویی جهانی صورت گیرد.

یک کارشناس و دانش آموخته رشته کشاورزی می گوید: هم اکنون 40 درصد از منابع آبی ایران در بخش کشاورزی هدر می رود و متوسط بهره وری آب در بخش کشاورزی ایران در حال حاضر حدود 30 درصد است، در حالی که این بازده در کشورهای توسعه یافته به 70 درصد رسیده است.

مریم علیمردانی، در گفت و گو با ایرنا افزود: بخش کشاورزی در ایران بیش از 90 درصد از منابع آبی را مصرف می کند و کمترین راندمان عملکرد نیز در بخش کشاورزی است و بنابر این حفظ منابع ابی در کشور با صرفه جویی و بهینه مصرف کردن به خصوص در بخش کشاورزی که بیشترین میزان منابع آب در آن مصرف می شود، قابل حصول است.

وزیر نیرو نیز چندی قبل با اشاره به اینکه آبهای زیرزمینی شامل دو لایه استاتیک و دینامیک است گفته بود: برداشت ذخایر آب دینامیک با بارشهای سال بعد قابل جبران است، ولی ذخایر آبی استاتیک مورد بهره برداری دیگر قابل جبران نیست

حمید چیت چیان گفت: بیش از 110 میلیارد مترمکعب از ذخایر استاتیک آبی کشور طی 40 سال گذشته مصرف شده است.

وی همچنین در اجلاس شورای هماهنگی امور حقوقی دستگاه های اجرایی که در وزارت نیرو برگزار شد، اظهار داشت: از کل 500 میلیارد مترمکعب ذخایر استاتیک آبهای زیرزمینی بیش از 110 میلیارد مترمکعب طی 40 سال گذشته برداشته شده و این برداشت با شدت ادامه دارد.

وی با اشاره به اینکه به دلیل کاهش منابع آبی در طول تاریخ بسیاری از تمدنها منقرض شده اند، ادامه داد: بیش از 55 درصد آبی که در کشور مصرف می شود، از منابع زیرزمینی و 45 درصد دیگر نیز از آب های سطحی است.

به گزارش ایرنا، اکنون هفته نخست تیرماه را هفته صرفه جویی در آب نام نهاده اند تا مردم قدر این نعمت الهی را بیش از پیش بدانند و نسبت به جلوگیری از اسراف و هدر رفت آن اقدام جدی کنند.

گزارش از محمود رییسی